Huize zwaan van de Chinese schrijfster Zhang Yueran (1982) opent met een krachtig beeld van een magnolia. De boom heeft haar bloesem van zich afgeschud 'als een geëmotioneerde vrouw. Met het vallen van de laatste bloembladeren had ze in één nacht haar redelijkheid hervonden en was ze weer een gewone groene boom geworden.'

Ook het hoofdpersonage, de nanny Yu Ling, valt na een korte opleving terug in haar rol, nadat de ontvoering van het 7-jarige zoontje van de welgestelde familie Hu in duigen is gevallen als blijkt dat de vader en opa wegens corruptie zijn gearresteerd. Yu Ling, die niet weet wat ze met het jongetje aan moet, keert al na een dag terug naar het lege huis met ramen 'die midden in de nacht stonden'.

Ik houd van Chinese en Taiwanese poëzie (voor mij ontsloten door vertaler Silvia Marijnissen), maar Huize zwaan is de eerste Chinese roman die ik lees. Daar ben ik niet alleen in, zie ik op haar site. Marijnissen wijt het onder andere aan de sterke verwevenheid van literatuur en maatschappij. Romans moeten getuigen van de wereld om de schrijver heen en veel minder van de binnenwereld van de schrijver, zoals wij dat gewend zijn. Het gebrek aan psychologische ontwikkeling van de personages bezorgt ons een gevoel van kilte.

Ik herinner me een gloedvol essay van Mark Leenhouts in De Gids (3, 2024), waarin de Chinees-Nederlandse filmmaker Fow Pyng Hu het Chinese vertellen met een maaltijd vergelijkt: 'In het Westen gaat dat in gangen, terwijl in China alles tegelijk op tafel komt, zonder hiërarchie.'

Leenhouts schrijft dat 'hun romans worden gekenmerkt door thematische lijnen, spiegelingen, contrasten, de afwisseling tussen beweging en rust, en de ruimte tússen gebeurtenissen'.

Gaat dit ook op voor Huize zwaan? Wel voor poëzie, ook de onze, vandaar mijn opgetogenheid over het essay.

Zhang Yueran is een van de belangrijkste Chinese schrijvers van de 'post-80- generatie', de generatie die in haar woorden scar literature schrijft: literatuur die handelt over de intergenerationele trauma's opgedaan door de Culturele Revolutie. Huize zwaan verbeeldt subtiel die wonden via prachtige metaforen en met name via haar personages, hun verhoudingen tot elkaar, hun verlangens en dromen.

Gevangenzittend in hun vastomlijnde levens voelen ze zich ontheemd in hun pogingen uit te breken, op zoek naar een nieuwe identiteit. Al is de maatschappij sterk gemoderniseerd, de oude machtsstructuren zijn nog altijd dominant, de grenzen tussen goed en kwaad vaag, en de positie van de vrouw (zowel rijk als arm) is ondergeschikt.

Elke vrouw is medeschuldig aan de daden van haar man, ze wordt geacht offers te brengen en haar leven krijgt slechts betekenis door haar kinderen.

Yu Ling wil geen misdaad plegen, ze wil haar zelfstandige leven terug. Dat verloor ze toen ze in de gevangenis belandde, omdat ze zich opofferde voor haar vader, die een dodelijk ongeluk had veroorzaakt. Het verhinderde haar haar vader op te volgen bij het vervoerbedrijf van het district, hoewel ze nota bene de eerste vrouwelijke chauffeur van het stadje was.

Haar bazin Qin Wen verklaart haar lot: 'Een nanny moet haar leven binnen het leven van een ander plaatsen, als een schilderij-in-een-schilderij - heb je zulke schilderijen weleens van dichtbij bekeken? Dan zou je verbaasd staan van hoe simpel en slordig ze zijn, als organen die niet tot ontwikkeling zijn gekomen.'

Door zich de rol van kunstenaar aan te meten, een rol die zij volgens haar man slecht speelt, hoopt Qin Wen zich ook een ander leven aan te meten.

Haar grote voorbeeld is Alice Neel, bekend van portretten van mensen aan de rand van de samenleving, en haar fascinatie voor Neel laat zien dat ze meer is dan alleen een geprivilegieerde vrouw. 'Kunst begint altijd vanuit verlies', zegt Qin Wen, die net als Neel een kind achterliet. Zelfs haar man lijkt zijn ware leven te leiden bij zijn ex-vrouw: 'Misschien was dat zijn werkelijke thuis, en was dit hier maar een duplicaat.'

Naast deze poëticale laag voegt het sterke beeld van de gans, door het jongetje aangezien voor een zwaan, een fabelachtige laag toe aan de roman. Het jongetje houdt de trekvogel (symbool voor beweging en vrijheid) gevangen in een tent in de woonkamer. Net als de gans leven de nanny, haar bazin en haar man in een decor waar ze niet uit kunnen breken.

De zwaan, zinnebeeld voor schoonheid, zuiverheid en het geloof van het kind in de goedheid van de wereld, staat eveneens voor de illusie van een gedroomd, ander leven. Bijzonder detail is het verzinsel dat het jongetje op de mouw wordt gespeld over de gans: omdat diens ogen alles kleiner zouden zien, waant hij zich de koning van het woud.

Schijn en wezen, zijn en niet-zijn: mooi hoe deze taoïstische noties door het boek heen zijn geweven, net als de cyclische beweging van tijd, culminerend in het beeld van de clown, die aan het begin en het eind van het boek optreedt en ten slotte iedereen en zichzelf sardonisch terugfluit in zijn rol: 'Hij grijnsde met een mond die al tot zijn oren reikte terwijl hij krachtig naar de camera zwaaide. 'Dáág, kinderen, tot volgend jaar!'

Al springt het plot, hoe on-Chinees ook, na een eerste lezing nogal in het oog - het stelde me in eerste instantie teleur - toch nestelen Yu Ling en Qin Wen zich in mijn hart. Misschien omdat ze zich uiteindelijk niet lineair ontwikkelen en vooral hun beschouwelijke, filosofische kant tonen achter hun alledaagse functioneren, vaak getoond in hun omgang met de dingen.

Meer en meer ontdekte ik hoe alles schicksal uitademt: de spiegelingen van de personages, de omkeringen van goed en kwaad, de contrasten tussen licht en donker. Ik zag, vrij in de woorden van Leenhouts, ruimtelijkheid tegenover de vaste lijn, meerduidigheid tegenover spanning. En zo opende het boek zich als een betekenisvol mozaïek.

FICTIE

Zhang Yueran

Huize zwaan

Uit het Chinees vertaald

door Annelous Stiggelbout. Prometheus; 256 pagina's; € 23,99.